Η σταυροφορία των παιδιών.

 

Η Σταυροφορία των παιδιών. Πίνακας του Gustave Doré του 19ου αιώνα.

Μεταξύ της τέταρτης και της πέμπτης Σταυροφορίας (1201-1204) και (1215-1221), κατά τις αρχές του έτους 1212, χιλιάδες παιδιά, αμφότερων φύλων, από την Γερμανία και την Γαλλία ξεκίνησαν με προορισμό την επίσκεψη και την κατάληψη των Αγίων Τόπων. Ήταν χωρισμένα σε δύο τάγματα (Γερμανικό – Γαλλικό), χωρίς να υπάρχει φαινομενική  σχέση μεταξύ τους, αν και οι πηγές απροσδιόριστα ταυτίζονται στα αίτια και στις αφορμές του όλου εγχειρήματος.

Το Γερμανικό τάγμα, που αριθμούσε 20.000 παιδιά ηλικίας 6 έως 14 χρονών, αλλά και νεολαία, ξεκίνησε από την Κολωνία με στόχο να φτάσει στην Ιταλικές ακτές της Μεσογείου, ενώ την ίδια εποχή ξεκίνησαν από την τοποθεσία Cloyes-sur-le-Loir περιοχή της κεντρικής Γαλλίας, με προορισμό την πόλη της Μασσαλίας, 30.000 παιδιά που συγκροτούσαν το Γαλλικό τάγμα.

Το Γερμανικό τάγμα (όπου στην συνέχεια προστέθηκαν και ενήλικες) συστάθηκε υπό την καθοδήγηση του μικρού Νίκολας (10-12 χρονών), ο οποίος διέδιδε ότι συναντήθηκε με κάποιον άγνωστο που ισχυρίστηκε ότι ήταν ο Ιησούς και δέχθηκε την παραίνεση του να ταξιδέψει στους Άγιους Τόπους. Στην πραγματικότητα ο Νίκολας κατείχε εξαιρετικό ταλέντο στην ρητορική, ήταν προικισμένος με οργιώδη φαντασία, ενώ διέθετε μεγάλη δύναμη υποβολής σε σημείο που ενώ τα κηρύγματα του κινούνταν αυστηρώς στην σφαίρα του μύθου κατάφερε να πείσει αρκετά παιδιά να τον ακολουθήσουν. Υποσχέθηκε ότι εκείνοι που θα τον πίστευαν και θα τον ακολουθούσαν θα έφταναν μέχρι τους Άγιους Τόπους με «στεγνά πόδια», καθώς η θάλασσα της Μεσογείου θα χωρίζονταν στα δύο για να περάσουν αυτός και οι μαθητές του.

Στην πορεία τους διέσχισαν τον ποταμό Ρήνο, πέρασαν την σημερινή πόλη του Στρασβούργου και κάτω από άθλιες συνθήκες, καθώς η τροφή ήταν ελάχιστη και η οργάνωση ανύπαρκτη φτάνουν όντας σε απελπιστική κατάσταση στις Άλπεις. Στην προσπάθεια τους να περάσουν από το πέρασμα Mont Cenis (υψόμετρο 2.100 μέτρα), τον χειμώνα  του 1212, παραπάνω από τα μισά υπέκυψαν λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών, χιονοστιβάδων και πτώσεων βράχων, αλλά και λόγω πείνας ή εξάντλησης.  Έτσι, λιγότερα από 7.000 παιδιά, στις 25 Αυγούστου του 1212 κατόρθωσαν να φτάσουν σε μια ακτή της Μεσογείου κοντά στην πόλη της Γένοβας, περιμένοντας να συντελεστεί το θαύμα του διαχωρισμού των υδάτων. Επειδή, προφανώς, παρά τις επανειλημμένες προσευχές τους κανένα θαύμα δεν συντελέστηκε, ενώ η θάλασσα παρέμεινε αδιαχώριστη, ο αρχικός ενθουσιασμός άρχισε να υποχωρεί. Μια μεγάλη ομάδα παιδιών αποσπάσθηκε από το τάγμα του Νικόλαου και έφθασε στην Ανκόνα, όπου και εκεί νέες προσευχές και λειτουργίες οργανώθηκαν. Το αναμενόμενο θαύμα, δεν παρουσιάστηκε ποτέ.  Ύστερα από την εξέλιξη αυτή εκατοντάδες παιδιά άρχισαν να σχεδιάσουν την πορεία επιστροφής στις πόλεις τους. Η πλειοψηφία των παιδιών του Γερμανικού τάγματος προτίμησε να μην ακολουθήσει τον δρόμο της επιστροφής και είτε εντάχθηκαν ως φθηνό εργατικό δυναμικό στις περιοχές που κατείχαν οι Λομβαρδοί, είτε ενσωματώθηκαν στα πολυάριθμα φέουδα ως ανελεύθεροι εργάτες γης, είτε πέθαναν στην άκρη του δρόμου από πείνα και ασθένειες. Όσα κατάφεραν να επιστρέψουν πίσω, μέσα από αμέτρητες κακουχίες, τα υποδέχθηκαν με χλευασμό και ειρωνείες όπως αποκαλύπτει Γερμανός χρονικογράφος. Οι μαρτυρίες αυτών των παιδιών, όσες καταγράφηκαν, αποτέλεσαν την πιο αξιόπιστη πηγή των προσπαθειών τους.

Στο μεταξύ, όσοι απέμειναν με τον Νίκολας (περίπου 2.000) ταξίδεψαν μέχρι την Πίζα, όπου μερικές εκατοντάδες από αυτά επιβιβάστηκαν σε πλοία με προορισμό την πόλη Άκρα, πόλη της Δυτικής Γαλιλαίας, Βόρεια περιοχή του σημερινού Ισραήλ και Λιμάνι των Σταυροφόρων μέχρι το 1192.  Αξιόπιστες Αραβικές πηγές αναφέρουν ότι κανένα από αυτά τα παιδιά δεν επέζησε καθώς ένα χιλιόμετρο μετά την απόβαση τους εκτελέστηκαν όλα από τους τοξότες του σουλτάνου Αλ Αντίλ.

Την εποχή εκείνη στην Ευρώπη μαίνονταν αιματηρός εμφύλιος μεταξύ δύο γερμανικών καθολικών δυναστειών των Hohenstaufen και Guelphs, με στόχο την κατάκτηση του θρόνου της «Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας του Γερμανικού έθνους».  Ο Νίκολας, που δεν ακολούθησε όσους ταξίδεψαν, με 1.200 παιδιά που απέμειναν να τον ακολουθούν, συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούν να περιμένουν στρατιωτική βοήθεια από πουθενά και αποφάσισαν να πορευθούν μέχρι την Ρώμη για να συναντήσουν τον Πάπα. Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1212 απευθύνθηκαν στον Πάπα Ιννοκέντιο Γ (1198-1216) και τον παρακάλεσαν να τους απαλλάξει από τον όρκο των Σταυροφόρων που είχαν δώσει για να μπορέσουν να επιστρέψουν (όσα είχαν απομείνει) στις πόλεις τους. Όμως ο Πάπας αρνήθηκε να τα απαλλάξει, δεχόμενος να δώσει αναβολή στην «εκπλήρωση του όρκου» που είχαν δώσει μέχρι την ενηλικίωση τους!!!.  Τελικά, το Γερμανικό τάγμα, εντελώς αποδεκατισμένο, έφτασε μέχρι το Μπρίντιζι. Εκεί, η πλειοψηφία των παιδιών επιβιβάστηκαν σε πλοία «εμπόρων» όπως συστήθηκαν οι ιδιοκτήτες των πλοίων, για να αποπλεύσουν, όπως ισχυρίστηκαν, προς τους Άγιους Τόπους. Λίγες μέρες μετά, τα πλοία αυτά, ελλιμενίστηκαν σε ακτή της Βόρειας Αφρικής όπου τα νεαρά κορίτσια πωλήθηκαν σαν πόρνες ενώ τα νεαρά αγόρια οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Για μια ακόμη φορά ο 12χρονος Νίκολας γλυτώνει την «τύχη» των υπολοίπων παιδιών που προσπάθησαν να ταξιδέψουν, εδώ όμως, στην κυριολεξία χάνονται τα ίχνη του. Το τι απέγινε ο ίδιος αλλά και οι λίγες εκατοντάδες παιδιά που απέμειναν μαζί του ουδείς ιστορικός το αναφέρει. Κάποιες πηγές που καθοδηγούντο πλήρως από τον Καθολική Εκκλησία αναφέρουν ότι, ο Νίκολας συγκρότησε σταυροφορικό τάγμα, αποβιβάσθηκε στους Άγιους Τόπους όπου πολέμησε με «τιμή», ενώ στην συνέχεια συμμετείχε στη κατάκτηση της Νταμιέτα στην Αίγυπτο, στρατηγικής σημασίας πόλη-λιμάνι, περίπου 200 χλμ βόρεια του Καΐρου. Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ότι τελικά επέστρεψε σώος στην Κολωνία. Νεότεροι ιστορικοί αναφέρουν ότι η αναφορά αυτή κινείται στην σφαίρα του μύθου και ότι αποτελεί τους ευσεβείς πόθους της Καθολικής Εκκλησίας, στο να ξαναγραφτεί δηλαδή η συγκεκριμένη τραγική ιστορία με βάση έναν «ηρωικό επίλογο».

Παρόμοια τύχη περίμενε και όσα παιδιά υπό την καθοδήγηση του 12ετή Stephen του Cloyes, επιχείρησαν να διεκπεραιωθούν στην Ιερουσαλήμ. Και σε αυτή την περίπτωση αναφέρεται η εμφάνιση ενός επαίτη, ο οποίος παρέδωσε στο παιδί μια επιστολή η οποία έγραφε ότι η μοίρα του επιφύλασσε, κατόπιν Θεϊκής βούλησης, να ηγηθεί της επόμενης σταυροφορίας. Και εδώ η υπόσχεση είναι ακριβώς η ίδια, ότι δηλαδή «χωρίς να βρέξουν τα πόδια τους» θα έφθαναν στην Ιερουσαλήμ. Το τάγμα αυτό, το καλοκαίρι του 1212, διέσχισε την Ορλεάνη και την Λιόν, φθάνοντας με μεγάλες απώλειες στην Μασσαλία. Η τύχη των παιδιών που δεν κατάφεραν να φτάσουν στο λιμάνι της Μασσαλίας είναι πανομοιότυπη με αυτή των παιδιών του Γερμανικού τάγματος. Αποτέλεσαν το φθηνό εργατικό δυναμικό στα αστικά κέντρα, είτε υποδουλώθηκαν με σκοπό την εργασία στα φέουδα της ευρύτερης περιοχής της Φράγκικου Βασιλείου. Όσα όμως  κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν την πορεία τους, μετά από πολυήμερες ανεκπλήρωτες προσευχές, επιβιβάστηκαν, όσα είχαν απομείνει, σε επτά πλοία των εμπόρων Hugo Ferreus και Wilhelm de Posquere (τουλάχιστον τα ονόματα των συγκεκριμένων εμπόρων είναι διασταυρωμένα). Τα δύο από αυτά τα καράβια βούλιαξαν ανοικτά της Σαρδηνίας, ενώ τα υπόλοιπα πέντε αντί να φτάσουν στην Ιερουσαλήμ, προσορμίστηκαν σε λιμάνι της Αλεξάνδρειας όπου τα παιδιά πουλήθηκαν σαν δούλοι σε σκλαβοπάζαρα.

Εντύπωση προκαλεί στους ιστορικούς ερευνητές το γεγονός τόσο των πανομοιότυπων «κηρυγμάτων» των δύο παιδιών, του Stephan και του Nicholas, όσο και η ταυτόσημη χρονική ακολουθία των γεγονότων. Εξυπακούεται ότι, κανένα από τα παιδιά των δύο ταγμάτων, γύρω στα 50.000, δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν στους Αγίους τόπους. Τα περισσότερα πέθαναν από τις κακουχίες ενώ χιλιάδες παιδιά μετατράπηκαν σε δούλους. Θα μπορούσε να είναι ένα σενάριο για ταινία του Hollywood, στην πραγματικότητα αποτελεί ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Το εκπληκτικό είναι ότι, η συνάντηση του Γερμανικού τάγματος με τον Πάπα αποσιωπήθηκε πλήρως, ενώ η επίσημη καθολική εκκλησία έκανε λόγο για «ομάδες από αλητάκια και ορφανά» που απλώς ήθελαν να μιμηθούν τους Σταυροφόρους ιππότες. Νεότερες έρευνες προτείνουν ως ερμηνεία την σύλληψη του σχεδίου των παιδικών σταυροφοριών να προέρχεται από την ανάμειξη οργανωμένων «εταιρειών» δουλεμπόρων σε συνεννόηση με Σαρακηνούς πειρατές. Δεν πρέπει επίσης να αγνοηθεί το γεγονός ότι, την εποχή που αναφερόμαστε επικρατούσε στην Ευρώπη μια πραγματική «σταυροφορική» υστερία σε όλα τα κοινωνικά στρώματα καθώς ο πλούτος που μεταφέρθηκε από τους Σταυροφόρους στους τόπους τους από την άλωση και λεηλασία  της Κωνσταντινούπολης το 1204, κατά την διάρκεια της Δ Σταυροφορίας, ήταν πραγματικά αμύθητος, ενώ επί της ουσίας ο στόχος που είχε τεθεί αρχικά, η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων απομακρύνονταν συνεχώς.

Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι, ο Γερμανικός μύθος του «μαγεμένου αυλού» προέρχεται από την Σταυροφορία των παιδιών. Διαδραματίζεται στο μεσαιωνικό Χάμελιν και έχει για υπόθεση την αρπαγή όλων των παιδιών της πόλης από έναν ξένο που τα μάγεψε με τον ήχο της φλογέρας του και τον ακολούθησαν. Εκείνη ακριβώς την εποχή όπου επικρατούσε ένας άκρατος θρησκευτικός φανατισμός διαμορφώθηκε «πρόσφορο έδαφος» για την εμφάνιση «Αγγελιοφόρων του Θεού», «προφητών» και «Σωτήρων» που πολύ εύκολα σαγήνευαν τα πλήθη των πιστών. Συνεπώς, άνθρωποι με ιδιαίτερα χαρίσματα μπορούσαν με σχετική ευκολία να διαχειρισθούν την επιθυμία του πλήθους και να εμπνεύσουν κινητοποιήσεις με την προσδοκία άμεσων στόχων. Φανταστείτε ένα μικρό αθώο παιδί να απαγγέλει : «Αφήστε τα παιδιά να έλθουν σ’ εμέ, μη τα εμποδίζετε, διότι σε τέτοιους ανήκει η βασιλεία των ουρανών. Αλήθεια σας λέγω, εκείνος που δεν θα δεχθεί την βασιλεία του Θεού σαν παιδί, δεν θα μπει σ’ αυτήν».

Πηγές : 

1. Η σταυροφορία των παιδιών   (κατ εμέ αμφισβητίσιμη).

2. Der Kreuzzug der ungeliebten Kinder von Thomas Ritter.  (πραγματικά αξιόπιστη πηγή).

3.  Steven Runsiman : The Children’s Crusades   (Ένας από τους μεγαλύτερους Βυζαντινούς Ιστορικούς).