Λίγες μέρες μετά το «ξεκατίνιασμα» της πολιτικής ζωής του τόπου λόγω ευρωεκλογών, κάναμε μια σύντομη ανακωχή, ως έθνος φορέσαμε τα καλά μας και απολαύσαμε μέσω της τηλεόρασης τα εγκαίνια του νέου μουσείου της Ακρόπολης. Αισθανθήκαμε περήφανοι, έστω και για λίγο, ατενίζοντας το λαμπρό μας παρελθόν να εναποτίθεται στα χέρια του υπουργού πολιτισμού που γεμάτος αγωνία πρόσθεσε ένα κομμάτι από τα λίγα αρχαία που προσφάτως επαναπατρίστηκαν. Αυτή η χώρα που λειτουργεί στον αυτόματο πιλότο, με κεκτημένη ταχύτητα ζει και αναπνέει από τα έτοιμα του ιστορικού της παρελθόντος. Ίσως γιατί προσπαθεί εντέχνως να κρύψει τα τελευταία διακόσια χρόνια της ιστορικής της διαδρομής.
Ίσως, γιατί επιμελώς επιχειρείται να σβηστεί από την συλλογική μνήμη του «έθνους» κάποιες «άκομψες» στιγμές από το ιστορικό παρελθόν που επικαλείται. Όπως και να το κάνουμε η συλλογική μας μνήμη είναι επιλεκτική. Είναι λίγο επικίνδυνα να «σκαλίζουμε» το παρελθόν μας γιατί τις περισσότερες φορές ανακαλύπτεις ότι τελικά δεν είσαι ο περιούσιος λαός για τον οποίο μας μιλάνε τα σχολικά βιβλία.
Θα παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον εάν οι λαμπροί ιστορικοί επιστήμονες μας, προσπαθούσαν να αποτολμήσουν μια αναφορά στην ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών όπου τα έργα στην Ακρόπολη συνεχίζονταν πυρετωδώς, ακριβώς πριν 2.400 χρόνια κατά την έναρξη του Πελοποννησιακού Πόλεμου. Νομίζω πως όλοι μας γνωρίζουμε ότι ο συγκεκριμένος «εμφύλιος» πόλεμος (431-404 π.χ.) διεξήχθη ενώ βρίσκονταν τα έργα της Ακρόπολης από τον Περικλή στο τελευταίο στάδιο εργασίας. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η κατάθεση σφαιρικής ιστορικής άποψης για τις αντιφάσεις και την ποιότητα της αρχαίας Αθηναικής δημοκρατίας διαμορφώνει ενημερωμένους πολίτες και μέσω αυτού αναβαθμίζει την ποιότητα της σύγχρονης δημοκρατίας μας.
Ας πούμε στα παιδιά μας ότι την ώρα που τελείωνε η οικοδόμηση της Ακρόπολης, ακριβώς κάτω από την σκιά της διεξάγονταν ο φονικότερος «εμφύλιος» πόλεμος μεταξύ των δύο ισχυρότερων πόλεων-κρατών της αρχαίας Ελλάδας. Της Σπάρτης και της Αθήνας. Πόλεμος χωρίς νόμους και κανόνες, πόλεμος μέχρι εσχάτων που αποδυνάμωσε όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές και αποδόμησε πλήρως τα κοινωνικοπολιτικά συστήματα των δύο ισχυρότερων πυλώνων της. Ας ομολογήσουμε ότι καταφέραμε να αλλάξουμε προς το χειρότερο ακόμα και τους κανόνες του πολέμου που τότε περισσότερο έμοιαζαν σαν εθιμοτυπική διαδικασία και λιγότερο ως πραγματική σύρραξη . Συνήθως πριν από τον πόλεμο στον οποίο αναφερόμαστε, δηλαδή πριν από το 431π.χ. οι πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα σε αντιμαχόμενες πλευρές Σπάρτη – Άργος (494π.χ. νίκη Σπάρτης στην Σηπεία και 560 π.χ. νίκη κατά της Τεγέας) και Αθήνα – Θήβα,( 457π.χ. Αθηναική ήττα στην Τανάγρα, αλλά επακόλουθη νίκη των Αθηναίων στα Οινόφυτα, 447π.χ. νίκη Θηβαίων στην πρώτη μάχη της Κορώνειας τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ) τελείωναν με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες και από τις δύο πλευρές. Αποτελούσαν διενέξεις κυρίως για αμφισβητούμενες εδαφικές περιοχές και εδραίωση της ηγεμονίας των νικητών στην ευρύτερη περιοχή, που βοηθούσαν τον τελικό νικητή στην κατάκτηση νέων εδαφών, νέων προσαρτήσεων πόλεων που φύλαγαν τα σύνορα της τότε επικράτειας της κάθε πόλης κράτους, νέα γη για την γεωργία και την κτηνοτροφία και μέσω αυτού της σταθεροποίησης του πολιτικού συστήματος στις πόλεις-κράτη που διεκδικούσαν την περιοχή. Ο Στρατός των πόλεων αποτελείτο από πολίτες-οπλίτες οι οποίοι ήταν γεωργοί, κτηνοτρόφοι, έμποροι στην καθημερινή τους ζωή, συμμετείχαν ενεργά στην ζωή της πόλης και ως εκ τούτου καμιά πλευρά δεν είχε την διάθεση να προκαλέσει μεγάλες ανθρώπινες απώλειες στην άλλη, για τον λόγο ότι μετά την συμφωνία ειρήνης που θα υπογράφονταν στο τέλος της σύρραξης όλοι οι οπλίτες και των δύο πλευρών, θα συναλάσσονταν εμπορικά με τον «αντίπαλο» κατά την περίοδο της ομαλοποίησης των σχέσεων τους και για όσο χρόνο αυτή η συμφωνία βρίσκονταν εν ισχύ. Εξαίρεση βέβαια αποτελεί η Σπάρτη, η πρώτη πόλη με κανονικό στρατό, όπου οι οπλίτες της γυμνάζονταν αδιάκοπα και συγκροτούσαν έναν μόνιμο στρατό, μη συμμετέχοντας ενεργά στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης, ευθύνη την οποία είχαν αναλάβει οι Είλωτες.
Ετσι λοιπόν οι αρχαίες Ελληνικές πόλεις που είχαν να λύσουν κάποιες διαφορές – προσοχή μιλάμε μόνο για μάχες μεταξύ των Ελληνικών πόλεων και όχι με του Πέρσες όπου η κατάσταση ήταν τελείως διαφορετική- έδιναν κάποιο «ραντεβού» πάντα το πρωί και συνήθως στο μέσον της διεκδικούμενης εδαφικής περιοχής και αφού γινόντουσαν οι επικλήσεις στα θεία με θυσίες ιερών ζώων συνήθως ταύρων που συμβόλιζαν την δύναμη, παραταγμένοι εις μήκος ανάλογα και με τον αριθμό της δύναμης της κάθε πόλης, εφορμούσαν κατά του αντιπάλου τρέχοντας με όση περισσότερη δύναμη μπορούσαν. Την στιγμή της επαφής των αντιμαχόμενων οπλιτών με παρατεταμένα δόρατα και ασπίδες επικρατούσε η σύγκρουση των σωμάτων, η διάσπαση της γραμμής και τα κενά στις παρατάξεις των οπλιτών, με τελικό αποτέλεσμα τον ωθισμό και την κατάρρευση, δηλαδή σπρώχνονταν όσο δυνατότερα μπορούσαν επιδιώκοντας να απωθήσουν τον αντίπαλο από το σημείο σύγκρουσης και να τον τρέψουν σε φυγή. Από την στιγμή που ο αντίπαλος γύριζε πλάτη και υποχωρούσε, δεν συνεχίζονταν η καταδίωξη, αρκούσε το γεγονός ότι η χαμένη πλευρά εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης, δηλαδή την διεκδικούμενη περιοχή. Αρκετοί ιστορικοί σε βιβλία τους για την περίοδο πριν τον πελοποννησιακό πόλεμο αναφέρουν ότι στην μάχη έχαναν την ζωή τους περίπου το 20% των συμμετεχόντων και αυτό συνέβαινε κυρίως την στιγμή της υποχώρησης από τον πανικό των οπλιτών οι οποίοι ποδοπατούσαν τους συναδέλφους τους στην προσπάθεια να γλυτώσουν την ζωή τους. Στην συνέχεια οι νικητές έστηναν έναν επινίκιο μνημείο συνήθως με τις ασπίδες που είχαν αφήσει πίσω τους οι ηττημένοι και με αυτόν τον τρόπο κατοχυρώνονταν η περιοχή στους νικητές. Την επόμενη μέρα στέλνονταν διπλωματική αντιπροσωπία από την ηττημένη πόλη, γίνονταν ένα σύμφωνο ειρήνης και η ζωή στις αντιμαχόμενες πόλεις ξανάρχιζε από την αρχή. Οι πραγματικές απώλειες στο πεδίο της μάχης ήταν όντως πολύ μικρές σε σχέση με τον αριθμό των στρατιωτών που συμμετείχαν στις συγκρούσεις, και αυτό γιατί καμιά πόλη όσο αντιπαλότητα και να είχε με μια γειτονική της, δεν ήθελε να την καταστρέψει, να της αφαιρέσει δηλαδή την ανάπτυξη της παραγωγικής διαδικασία μέσω λειψανδρίας, εξαιτίας μαζικών σφαγών στο πεδίο της μάχης. Για αυτό τον λόγο δεν υπήρχαν πολιορκίες, σφαγές αμάχων, λεηλασίες πόλεων, κατοχές, καταστροφές γεωργικών εκτάσεων. Είναι παράξενο, αλλά ό πόλεμος σε αυτά τα χρόνια γνώρισε την πιο «ανθρώπινη» του μορφή.
Όλα αυτά όμως συνέβαιναν λίγο πριν την έναρξη του πελοποννησιακού πολέμου, και μετά την συγκρότηση της Α! Αθηναικής –Δηλιακής συμμαχίας, περίπου 470π.χ στην οποία οι Σπαρτιάτες και οι Κορίνθιοι, κύρια μέλη της Πελοποννησιακής συμμαχίας, έβλεπαν την προσπάθεια της Αθήνας να ισχυροποιήσει οικονομικά και πολιτικά την ηγεμονία της βάζοντας στο περιθώριο τις δύο μεγαλύτερες δυνάμεις της Πελοποννήσου στον τότε Ελληνικό κόσμο. Ο συγκεκριμένος πόλεμος απλώθηκε από την Ιταλία και τις Συρακούσες έως τις ακτές της Ιωνίας και την Κύπρο αποτελώντας μια πρώτη μορφής «παγκόσμιας» σύρραξης στην λεκάνη της Μεσογείου. Αποτέλεσε σύγκρουση πολιτισμών και κοινωνικοπολιτικών συστημάτων, ενώ τα αποτελέσματα της καθόρισαν την ροή της Ιστορίας. Χωρίζεται σε τρείς περιόδους, στον Αρχιδάμειο πόλεμο (431π.χ. – 427π.χ.) κατά την διάρκεια του οποίου οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής τον Βασιλιά Αρχίδαμο προσπάθησαν να μεταφέρουν τις δραστηριότητες τους έξω από τα τείχη των Αθηνών καταστρέφοντας επί τρία χρόνια όλες τις καλλιέργειες των Αθηναίων, προσπαθώντας να προκαλέσουν και να αντιμετωπίσουν τον Στρατό της Αθήνας σε μία καθοριστική σύγκρουση, σύμφωνα με την μέχρι τότε δεοντολογία της διεξαγωγής των μαχών. Η επιλογή όμως του Περικλή να μην προχωρήσει σε χερσαίες επιχειρήσεις αλλά να εδραιώσει την πόλη της Αθήνας πίσω από τα μακρά τείχη, και να εφοδιάζει την πόλη μέσω του Αιγαίου όπου οι Αθηναίοι είχαν δημιουργήσει έναν πολύ ισχυρό στόλο, απαντώντας στην λεηλασία της γης με ναυτικούς αντιπερισπασμούς στα περίχωρα της Σπάρτης, κατέστησαν το σχέδιο του Αρχίδαμου ατελέσφορο και ως εκ τούτου εγκαταλείφθηκε αμέσως από την ηγεσία των Σπαρτιατών. Η εδραίωση της Αθηναικής ηγεμονίας κυρίως μετά την πρώτη κρίσιμη φάση του πολέμου (425π.χ.-421π.χ.) με την κατάληψη της Πύλου ενώ είχε προηγηθεί ο Θάνατος του Περικλή από τον λοιμό του 429π.χ. και η αλλαγή της πολεμικής τακτικής σε πιο επιθετική μορφής ενέργειες από τους πολιτικούς επίγονους του Περικλή επιφέρουν μεγάλες νίκες του Αθηναικού στόλου επί του Πελοποννησιακού και την αιχμαλωσία 300 ευγενών και επίλεκτων Σπαρτιατών για πρώτη φορά στην ιστορία, στην νήσο Σφακτηρία, οι οποίοι οδηγούνται σιδεροδέσμιοι στην Αθήνα το 427π.χ. και φυλακίζονται κάτω από την Ακρόπολη σε μια κίνηση καθαρά συμβολικής σημασίας. Οι Σπαρτιάτες στέλνουν διπλωματική αντιπροσωπεία για να υπογράψουν ειρήνη, αλλά η «πόλις» έχει χάσει εδώ και χρόνια την πνευματική διαύγεια του Περικλή με αποτέλεσμα να επικρατήσει η άποψη περί συνέχισης του πολέμου. Στα χρόνια που ακολουθούν το θέατρο των επιχειρήσεων απλώνεται. Μεταφέρεται στην Βοιωτία με τριπλή παράλληλη επίθεση του Αθηναικού στρατού και στόλου και καταλήγει στην μάχη του Δήλιου το 424π.χ. Στην μάχη αυτή όπου οι Αθηναίοι αφήνουν πίσω τους χιλιάδες νεκρούς, αποδεικνύεται το πόσο σωστή ήταν η απόφαση του Περικλή να μην δοθεί αποφασιστική μάχη στην ξηρά. Επιπλέον στην Χαλκιδική και στην Θράκη, οι πόλεις της Ποτίδαιας και της Ολύνθου που είναι οι σπουδαιότερες πόλεις αποφασίζουν να αποστατήσουν από την Αθηναική συμμαχία, επιφέροντας παρά τις αρχικές στρατιωτικές νίκες του Αθηναικού στρατού μεγάλο πλήγμα στην εικόνα της Αθηναικής ηγεμονίας με την τελική συγκρότηση και ανεξαρτητοποίηση του «Χαλκιδικού κοινού». Το 421π.χ. οι δύο ηγέτιδες πόλεις Αθήνα και Σπάρτη, αποκαμωμένες από τον δεκαετή πόλεμο, με χιλιάδες νεκρούς ανάμεσα στους συμμάχους τους και με τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου να έχει αλλάξει οριστικά, συνομολογείται μια εύθραυστη όπως αποδείχθηκε ανακωχή για λίγο καιρό. Ονομάστηκε «Ειρήνη του Νικία» και παραβιάστηκε λίγα χρόνια μετά, με την προσπάθεια του Αλκιβιάδη να μεταφέρει το κέντρο δράσης του πολέμου στην Πελοπόννησο προσπαθώντας να στρέψει την ουδέτερη πόλη του Αργους και προαιώνιο εχθρό της Σπάρτης σε συνεργασία με στρατεύματα από την Αθήνα σε μια καθοριστική εκ παρατάξεως μάχη στην Μαντίνεια το 418 π.χ. με αποτέλεσμα νέα ήττα των Αθηναίων και των συμμάχων τους.
Φτάνουμε έτσι στην πιο κρίσιμη φάση του πολέμου και στην αρχή του τέλους της Αθηναικής ηγεμονίας που είναι η περίφημη μεγάλη Αθηναική εκστρατεία στην Σικελία με εμπνευστή τον πολιτικό τυχοδιώκτη Αλκιβιάδη που οδηγεί στην πλήρη καταστροφή του μεγαλύτερου τμήματος στρατού και στόλου των Αθηναίων. Σε πολυήμερες δραματικές συζητήσεις στην Εκκλησία του δήμου κρίθηκε το μέλλον του πολέμου. Αντιπαρατέθηκαν δύο απόψεις. Η άποψη του Αλκιβιάδη που ήταν υπέρ της κατάληψης της πόλης των Συρακουσών με την δικαιολογία ότι αποτελούσαν συμμάχους της Σπάρτης και απειλούσαν την άλλη μεγάλη πόλη της χερσονήσου την Εγεστα, παλιά σύμμαχο της Αθήνας και η άποψη του Νικία που θεωρούσε την συγκεκριμένη εκστρατεία πολύ επικίνδυνη και χωρίς νόημα. Τελικά οι Αθηναίοι παρασυρόμενοι από την δυναμική ρητορεία του Αλκιβιάδη ο οποίος υποσχέθηκε νίκες και πλούτη για την πόλη των Αθηνών πείθει την Εκκλησία του δήμου να ψηφίσει υπέρ, να είναι εκείνος ο Αρχηγός και να του δοθεί το μεγαλύτερο μέρος του διαθέσιμου στόλου και του στρατού. Τα πράγματα όμως αλλάζουν ραγδαία καθώς ο Αλκιβιάδης αναγκάζεται λίγες μέρες μετά την πανηγυρική αναχώρηση του στόλου από το λιμάνι του Πειραιά, να παρατήσει την αρχηγία κατηγορούμενος από την Εκκλησία του Δήμου για ένα θρησκευτικό σκάνδαλο. Παρά τις αρχικές νίκες των Αθηναίων και την στενή πολιορκία της πόλης των Συρακουσών από στεριά και θάλασσα 414π.χ.-413π.χ., η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει. Η πόλη δεν πέφτει, ο χρόνος περνάει, ο Νικίας που έχει αναλάβει την γενική αρχηγία βλέπει ότι οι ενισχύσεις που έρχονται από την Αθήνα είναι ελάχιστες, οι οπλίτες επιβιώνουν κάτω από άθλιες συνθήκες, χωρίς τροφή, με εξαντληντικές μάχες, αποτέλεσμα του οποίου είναι η κάθετη πτώση του ηθικού, η οποία μετατρέπεται σε άτακτη υποχώρηση. Ο στόλος των Συρακούσιων κυκλώνει, εμποδίζει την φυγή του Αθηναικού στόλου και τελικά τον καταστρέφει ολοκληρωτικά. Ο Αθηναικός στρατός έχει ήδη προσπαθήσει να αποχωρήσει από τα υψώματα που είχε καταλάβει, ενώ ο στρατός της πόλης των Συρακουσών με μια ολομέτωπη τελική αντεπίθεση στα υψώματα των Επιπολών, το τελευταίο βράδυ της παραμονής του Στρατού των Αθηναίων, καταφέρνει να διαλύσει στην ουσία το στράτευμα και να συλλάβει χιλιάδες αιχμαλώτους. Πρόκειται περί ολικής καταστροφής. Εκπληκτική παραμένει ακόμα και σήμερα η περιγραφή του Θουκιδίδη για τον πανικό με τον οποίο ο άλλοτε παντοδύναμος στρατός των Αθηναίων σφαγιάζεται και καταστρέφεται μέσα σε μια νύχτα. Ο Νικίας και ο Δημοσθένης που είχε έρθει με λίγες ενισχύσεις για να βοηθήσει, συλλαμβάνονται και εκτελούνται, παρά την αντίθετη άποψη του Σπαρτιάτη Στρατηγού Γύλιππου ο οποίος θέλει να τους οδηγήσει αιχμάλωτους στην Σπάρτη, ιδίως τον Δημοσθένη που ευθύνεται για την αιχμαλωσία των 300 Σπαρτιατών στην Σφακτηρία. Οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι πεθαίνουν σαν δούλοι από τις κακουχίες που υπέστησαν στα λατομεία της περιοχής.
Μια ακόμα συγκλονιστική περιγραφή του Θουκιδίδη αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο οι Αθηναίοι μαθαίνουν την καταστροφή του Στρατού μέσω κάποιων ελάχιστων που κατάφεραν να γλυτώσουν και ενημερώνουν τους ανυποψίαστους πολίτες στην κεντρική αγορά του Δήμου περιγράφοντας την πανωλεθρία. Διηγείται τον πόνο που νοιώθουν οι οικογένειες των νεκρών στρατιωτών και θυμίζει, παραθέτοντας την εκπληκτική αντίθεση συναισθημάτων που κυριαρχούν πια στην πόλη, τον πανηγυρικό απόπλου 200 πλοίων και χιλιάδων οπλιτών πριν από δύο χρόνια.
Βαδίζοντας στην Τρίτη και τελευταία περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου, έχει έρθει η ώρα για την ανάμειξη του Περσικού παράγοντα στην διένεξη των δύο πόλεων με την μεταφορά του πολέμου στην Ιωνία.Οι αποστασίες των πρώην συμμάχων των Αθηναίων είναι συνεχόμενες, η Αθηναική ηγεμονία κλονίζεται, ενώ οι διπλωματικές προσπάθειες για την τύχη των πόλεων της Ιωνίας που διεξάγονται με τον Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη αποτυγχάνουν.
Οι Σπαρτιάτες με αρχηγό και ναύαρχο τον Λύσανδρο κερδίζουν τον διπλωματικό πόλεμο, υπογράφουν την κατάπτυστη Ανταλκίδειο Ειρήνη που παραχωρεί, χωρίς καμία ενόχληση τις πόλεις και τα παράλια της Ιωνίας στην Περσική Αυτοκρατορία, αδυνατίζοντας σε μεγάλο βαθμό την δύναμη της Αθήνας, με αντάλλαγμα την δημιουργία πολεμικού στόλου της Σπάρτης, χρηματοδοτούμενος εξολοκλήρου από τον Πέρση σατράπη, στοχεύοντας στο τελικό κτύπημα κατά της Αθήνας, αλλάζοντας όλους του κανόνες πολέμου που μέχρι τότε είχε υιοθετήσει η Σπαρτιατική γερουσία.
Ετσι με αυτόν τον τρόπο οι επίγονοι των μαχητών στον Μαραθώνα, στις Θερμοπύλες, στην ναυμαχίας της Σαλαμίνας που υπερασπίστηκαν το πολίτευμα της Δημοκρατίας, της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης, στοιβάχτηκαν στην Περσική αυλή ζητώντας στην ουσία προστασία με ανταλλάγματα. Παρά τις αρχικές νίκες στις ναυμαχίες του Αθηναικού στόλου, οι οικονομικοί πόροι της πόλης σύντομα εξαντλήθηκαν, ενώ το Περσικό χρήμα έρεε ασταμάτητα προς την αντίθετη πλευρά. Και όπως κάθε πόλεμος που «σέβεται» τον εαυτό του, έτσι και αυτός τελειώνει με την περίφημη σφαγή 12.000 Αθηναίων αιχμάλωτων οπλιτών μετά από διαταγή του Σπαρτιάτη Λύσανδρου στην τοποθεσία Αιγός ποταμούς κοντά στα Δαρδανέλια το 405 π.χ. την οποία μας διηγείται ο Ξενοφώντας.
Ένα χρόνο μετά η Αθήνα στην ουσία έχει απομείνει χωρίς στόλο και στρατό αλλά κυρίως χωρίς εφόδια, χωρίς σιτηρά, που προέρχονται όλα από τον Εύξεινο πόντο και συνθηκολογεί εβρισκόμενη στα πρόθυρα νέου λοιμού και εν μέσω συνεχών εσωτερικών πολιτικών συγκρούσεων με τους ολιγαρχικούς συμμάχους της Σπάρτης το 404 π.χ. Ακολουθεί το τερατώδες πολίτευμα των 30 τυράννων οι οποίοι διορίζονται από την Σπάρτη, και ωχριά μπροστά σε οποιαδήποτε χούντα και δικτατορία έχει γνωρίσει μέχρι τώρα ο τόπος μας. Κύριο γνώρισμα του οι συνεχείς εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες Αθηναίων δημοκρατικών πολιτών. Εδώ τελειώνει και ο Χρυσούς Αιώνας, ίσως με ένα πιο θλιβερό τέλος από ότι του άξιζε. Ενας χρυσούς αιώνας της δημιουργίας, της δημοκρατίας, των γραμμάτων και των τεχνών, σε παράλληλη μίξη με την ιμπεριαλιστική στρατιωτική αλαζονεία της πόλης-κράτος των Αθηνών.
Είναι καλό να γνωρίζουμε ότι, δίπλα στον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Σοφοκλή, τον Αριστοφάνη, τον Περικλή, δίπλα λοιπόν σε όλους αυτούς τους μεγάλους άνδρες της ιστορίας μας, υπήρξαν βίοι παράλληλοι του Σπαρτιάτη ναύαρχου Λύσανδρου στενό συνεργάτη των Περσών αλλά και του Αλκιβιάδη ο οποίος υπηρέτησε πολιτικά και στα τρία στρατόπεδα…και στους Αθηναίους και στους Σπαρτιάτες και στην Περσική Αυλή.
Δίπλα σε όλα αυτά τα τεράστια μυαλά της φιλοσοφίας της τέχνης και της ιστορίας που δημιούργησαν τον Παρθενώνα, υπήρξαν σε παράλληλη ιστορική τροχιά ο συγκεκριμένος πόλεμος που άφησε πίσω του εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς οπλίτες και απλούς πολίτες (80.000 Αθηναίοι στον μεγάλο λοιμό) τόσο στα πεδία των μαχών όσο και μέσα από σφαγές αμάχων, καταστροφές πόλεων με πυρκαγιές και λεηλασίες – χαρακτηριστικό παράδειγμα οι θηριωδίες της Αθηναϊκής ηγεμονίας τον χειμώνα του 415π.χ. όπου οι οπλίτες της, έσφαξαν όλο τον αντρικό πληθυσμό της Μήλου, ενώ πούλησαν σαν δούλους όλα τα γυναικόπαιδα- χιλιάδες καμένα στρέμματα γεωργικών εκτάσεων αλλά και δασών κυρίως στην Αττική κατά την πρώτη περίοδο του πολέμου και γενικά όπως ομολογούν κορυφαίοι Αμερικάνοι και Βρετανοί ιστορικοί επιστήμονες οι πρόγονοί μας θέσανε την διεξαγωγή πολέμου σε νέες βάσεις υιοθετώντας τον μακροχρόνιο ολοκληρωτικό πόλεμο, ( Χίος, Σάμος, Μήλος, Πλαταιές, Κέρκυρα, Ολυνθος, μερικές από τις δεκάδες πόλεις που γνώρισαν την θηριωδία και των δύο πλευρών ) θέτοντας τις βάσεις για αυτό που σήμερα ονομάζεται «ο δυτικός τρόπος πολέμου» και που βέβαια ολοκληρώθηκε επί Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Οι υπόλοιποι λαοί απλά μας αντιγράψανε. Αντιγράψανε τόσο την ιμπεριαλιστική Αθηναϊκή ηγεμονία και τις εκκαθαρίσεις ολόκληρων πληθυσμών πόλεων που προσπαθούσαν να αποστατήσουν από την Δηλιακή συμμαχία, αντιγράψανε και το ολιγαρχικό πολίτευμα της Σπάρτης που με κάθε τρόπο προσπάθησε να αποτελέσει την κυρίαρχη στρατιώτική δύναμη στον τότε αρχαίο διπολικό κόσμο.
Έτσι απλά να πούμε ότι μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος στο πέρασμα της ιστορίας και ότι και οι δύο ηγεμονεύουσες πόλεις – νικητές και ηττημένοι – κατέρρευσαν μετά από λίγα χρόνια, ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρη επικράτηση νέων στρατιωτικών δυνάμεων που έκαναν την εμφάνιση τους στον πολιτικό χάρτη με κυρίαρχες την Θήβα και στην συνέχεια το μακεδονικό βασίλειο.
Καλό θα είναι όποιος ενδιαφέρεται πραγματικά να μελετήσει την αρχαία Ελληνική ιστορία να διαβάσει όλες τις διαθέσιμες πηγές και κυρίως Θουκιδίδη, στην προσπάθεια μας να κατανοήσουμε πόσο περίπλοκη είναι η ιστορία και η ανάπτυξη των πολιτισμών, μέσα από τις συγκρούσεις πολιτικών συστημάτων και πολιτιστικών αντιλήψεων. Σε κάθε περίπτωση καλό είναι να βγάλουμε από το μυαλά μας τα περί «περιούσιων λαών» τα οποία κατά την γνώμη μου αποτελούν την μεγάλη απάτη για την δημιουργία της έννοιας έθνος.
Θα ήθελα επίσης το κείμενο αυτό να το αφιερώσω σε όλους τους δεξιούς και ακροδεξιούς υπερπατριώτες οι οποίοι συστηματικά παραποιούν όλες τις πτυχές της ιστορίας μας, αλλά και σε όλους τους Ελληνες Αριστερούς «διανοούμενους» που θεωρούν την αρχαία Ελληνική ιστορία θέμα ταμπού για την Αριστερά εκχωρώντας έτσι το δικαίωμα στους διάφορους Καρατζαφέρηδες, Λιακόπουλους, Γεωργιάδηδες να την παρουσιάζουν όπως ακριβώς εκείνοι θέλουν, ευνουχίζοντας τα πολιτικά συμπεράσματα τα οποία μπορούν να προκύψουν από αυτήν την περίοδο.
Για όσους ενδιαφέρονται να ψάξουν παραπάνω στοιχεία παραθέτω βιβλιογραφία η οποία μπορεί να βοηθήσει αρκετά.
1. Καταρχάς και πάνω απ΄ όλα ΘΟΥΚΙΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ σε μετάφραση ΑΓΓΕΛΟΥ ΒΛΑΧΟΥ.
2. ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΑ.
3. Ο ΚΥΡΙΟΣ ΜΟΥ Ο ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ – ΑΓΓΕΛΟΣ ΒΛΑΧΟΣ.
4. ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ – ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΟΥΛΑΣ.
5. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ – ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΜΟΣ Γ2 – ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ.
6. Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ – VICTOR DAVIS HANSON.
7. O ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ – DONALD KAGAN.
8. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ – G.E.M.de ste Croix.
9. O ΔΥΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ – VICTOR DAVIS HANSON.
10. ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΑ……JACQELINE de ROMMILY – Η ΕΞΑΡΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ.
ακυβέρνητες πολιτείες 
